Οικοσυστήματα & Προστατευόμενες περιοχές
Η εμφάνιση και η κατανομή των κατηγοριών των οικοσυστημάτων που απαντώνται στην περιοχή του Γεωπάρκου, οφείλονται τόσο στις γεωμορφολογικές και κλιματικές συνθήκες, όσο και στις ανθρωπογενείς δραστηριότητες οι οποίες ασκούνται στην περιοχή από το παρελθόν. Στο παρελθόν, η γεωμορφολογία της περιοχής καθώς και κατάλληλες εδαφικές συνθήκες ευνόησαν την εξάπλωση των αγροοικοσυστημάτων στις πεδινές και ημιορεινές περιοχές. Οι κύριες κατηγορίες καλλιεργειών είναι οι ελαιοκαλλιέργειες, οι αμπελοκαλλιέργειες, και τα κηπευτικά είδη. Όμως, η άμεση γειτνίαση με το Λεκανοπέδιο της Αθήνας είχε σαν αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση των δομημένων εκτάσεων. Μεγάλο πρόβλημα αποτελεί η διάσπαρτη δόμηση β’ κατοικίας σε περιοχές εκτός σχεδίου.
Οι κύριες κατηγορίες των οικοσυστημάτων που εντοπίζονται στην ευρύτερη περιοχής μελέτης, είναι οι εξής:
- Δασικά οικοσυστήματα
- Θαμνώδη οικοσυστήματα
- Υγροτοπικά οικοσυστήματα
- Αγροοικοσυστήματα
- Τεχνητά οικοσυστήματα
Τα δασικά οικοσυστήματα αποτελούνται από υψηλόκορμα δενδρώδη φυτικά είδη. Στην περιοχή μελέτης τέτοια οικοσυσυστήματα εντοπίζονται μόνο σε περιορισμένες θέσεις των ορεινών όγκων της Λαυρεωτικής και αφορούν κυρίως πευκοδάση. Ο περιορισμός των δασικών οικοσυστημάτων οφείλεται αποκλειστικά στην πρόκληση συνεχών και επαναλαμβανόμενων πυρκαγιών τα τελευταία 40 χρόνια στην περιοχή, καθώς και στην παλαιότερη συστηματική αποψίλωσή τους για να καλυφθούν οι μεταλλουργικές ανάγκες. Τα δασικά οικοσυστήματα αποτελούν σημαντικούς «πνεύμονες πρασίνου», χαρακτηρίζονται από μεγάλους ρυθμούς παραγωγικότητας, μειώνουν σημαντικά τους συντελεστές απορροής και αποτελούν καταφύγιο για πολλά είδη της πανίδας.
Τα θαμνώδη οικοσυστήματα αποτελούνται από φρυγανική και μακκία βλάστηση. Αποτελούν την κύρια κατηγορία φυσικής βλάστησης σε όλη την περιοχή μελέτης. Παρά το γεγονός ότι οι επικρατούσες βιοκλιματικές αλλά και εδαφολογικές συνθήκες ενισχύουν την εμφάνιση αυτών των διαπλάσεων, η κυριαρχία τους οφείλεται, τόσο στην ανεξέλεγκτη πρόκληση πυρκαγιών τα τελευταία 20 χρόνια στην περιοχή της νότιο-ανατολικής Αττικής, όσο και στις παλιότερες υλοτομήσεις των δασών. Τα οικοσυστήματα αυτά είναι σημαντικά για την μείωση της εδαφικής διάβρωσης, καθώς και για την διαβίωση ορισμένων ειδών της πανίδας και ιδιαίτερα της ερπετοπανίδας.
Από τα υγροτοπικά οικοσυστήματα στην περιοχή του γεωπάρκου εμφανίζονται μόνο τα παραρεμάτια οικοσυστήματα τα οποία σε γενικές γραμμές είναι διαλείπουσας ροής και υποστηρίζουν μη ανεπτυγμένες συστάδες παραρεμάτιας βλάστησης. Το γεγονός αυτό οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στις λιγοστές βροχοπτώσεις της νοτιοανατολικής Αττικής. Εξαίρεση βέβαια αποτελεί το Ρέμα Ελαιοχωρίου (Ποταμός) το οποίο είναι το κύριο υδατόρεμα που διέρχεται εντός του Δήμου Λαυρεωτικής. Στο υδατόρεμα αυτό παρατηρούνται εκφορτίσεις υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα με αποτέλεσμα σε σημαντικό τμήμα της κοίτης του να εμφανίζονται ρέοντα επιφανειακά νερά ακόμα και κατά τη διάρκεια της ξηροθερμικής περιόδου. Σαν αποτέλεσμα κατά μήκος της κοίτης του έχει αναπτυχθεί αξιόλογη παραποτάμια βλάστηση, η οποία αποτελεί μοναδικό στοιχείο της ευρύτερης περιοχής και πρέπει να τύχει προστασίας και ορθολογικής διαχείρισης.
Όπως προαναφέρθηκε, τα αγροοικοσυστήματα αποτελούνται από τις καλλιεργούμενες εκτάσεις οι οποίες αφορούν κυρίως ελαιοκαλλιέργειες και αμπέλια. Μεγαλύτερη οικολογική σημασία ως προς τα παρατηρούμενα είδη χλωρίδας και πανίδας παρουσιάζουν οι ελαιοκαλλιέργειες, ιδιαίτερα όταν αυτές είναι ξηρικές και δεν βρίσκονται υπό έντονο καθεστώς εκμετάλλευσης. Σημαντική βιοποικιλότητα επίσης παρουσιάζεται και στις εγκαταλελειμμένες καλλιέργειες ή στις περιοχές αγρανάπαυσης.
Τα τεχνητά οικοσυστήματα αποτελούνται από τις δομημένες εκτάσεις, και το οδικό δίκτυο. Η Κερατέα και το Λαύριο αποτελούν τις μεγαλύτερες πόλεις της ευρύτερης περιοχής του γεωπάρκου. Μεγάλη έκταση επίσης καταλαμβάνουν οι περιοχές Β’ κατοικίας πλησίον της πόλης του Λαυρίου (Μερκάτη, Αγ. Γεωργίου, Άνω Θορικού και Θορικού).
Σημειώνεται ότι η διάσπαρτη και μη οργανωμένη εξάπλωση των περιοχών Β’ κατοικίας στο Δήμο Λαυρεωτικής είχε ως αποτέλεσμα την δραστική υποβάθμιση των δασικών οικοσυστημάτων καθώς και την διάσπαση της συνοχής των θαμνωδών οικοσυστημάτων.
Οικολογικά ευαίσθητες – υπό προστασία περιοχές της περιοχής του γεωπάρκου
Οι οικολογικά ευαίσθητες – υπό προστασία περιοχές της περιοχής του γεωπάρκου είναι:
- Βουνά Σουνίου AT2011019
- Εθνικός Δρυμός Σουνίου AG0060045
- Εθνικός Δρυμός Σουνίου AB2080003
- Σούνιο – Νησίδα Πατρόκλου GR3000005
- Περιοχή Λεγρενών – Νησίδα Πατρόκλου GR3000014
- Κανάλι Μακρονήσου GR3000018
Οι κύριες κατηγορίες βλάστησης που εντοπίζονται στα δασικά οικοσυστήματα της ευρύτερης περιοχής του έργου είναι οι εξής:
- Δάση χαλεπίου πεύκης
- Μακκία βλάστηση
- Φρύγανα με ποικιλία αγκαθωτών και αρωματικών μικρών θάμνων
- Παραποτάμια βλάστηση
Οι ανωτέρω τύποι βλάστησης εμφανίζονται σε διάφορους βαθμούς μίξης, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις, οι περιοχές με χαμηλή βλάστηση βρίσκονται σε δυναμική εξέλιξη προς τη μορφή του δάσους ή του ψηλού θαμνώνα.
Τα δάση Χαλεπίου πεύκης είναι εξαιρετικά περιορισμένα. Στην περιοχή του γεωπάρκου εντοπίζονται κατά θέσεις στους ορεινούς όγκους της Λαυρεωτικής.
Η μακκία βλάστηση παρουσιάζεται επίσης στις υψηλές υπώρειες της Λαυρεωτικής καθώς και σε εκτάσεις που έχουν παλαιότερα (>5 χρόνια) αποτεφρωθεί. Σε ορισμένες περιοχές η αναγέννηση της Χαλεπίου πεύκης είναι χαρακτηριστική με αποτέλεσμα σε περίπτωση που δεν αποτεφρωθούν να εξελιχθούν σε πευκοδάση.
Οι φρυγανικές εκτάσεις παρατηρούνται στις πεδινές και παραλιακές περιοχές καθώς και ανώτερες υπώρειες, όπου η έντονη διάβρωση, η αποκάλυψη του μητρικού πετρώματος και η βόσκηση παρεμποδίζουν οιαδήποτε ανάπτυξη άλλης κατηγορίας βλάστησης. Οι φρυγανικές εκτάσεις αποτελούν την κυρίαρχη κατηγορία φυσικής βλάστησης στην περιοχή μελέτης. Όπως προαναφέρθηκε, αξιόλογη παραποτάμια βλάστηση παρατηρείται κατά μήκος του ρέματος Ελαιοχωρίου δεδομένου ότι τροφοδοτείται από υπόγεια νερά ακόμη και κατά τη διάρκεια της ξηροθερμικής περιόδου. Τα είδη της φρυγανικής βλάστησης που συνθέτουν κυρίως τον αυξητικό χώρο Oleo ceratonietum και παρατηρούνται στην ευρύτερη περιοχή είναι τα εξής: Poterium spinosum (αστοιβή), Genista acanthoclados (Αφάνα), Euphorbia acanthothamnos (Γαλατσίδα), κ.λπ. καθώς και διάφορα χειλανθή όπως Corydothymus capitatus (θυμάρι), Phlomis fruticosa (ασφάκα) κ.λπ. Από τα είδη της μακκίας βλάστησης εντοπίζονται κυρίως τα Olea oleaster (αγριελιά), Quercus coccifera (πουρνάρι), Pistacia lentiscus (σχίνος), Pistacia terebinthus (κοκορεβυθιά), Nerium oleander (πικροδάφνη), Phyllirea media (φυλίκι) ενώ κατά τόπους εμφανίζεται και το Juniperus phoenicea (θαμνοκυπάρισσο). Τα δάση αποτελούνται κυρίως από το πεύκο (Pinus halepensis). Όσον αφορά τον αυξητικό χώρο Oleo lentiscetum, oι φυτοκοινωνίες ομοιάζουν με εκείνες του Οleo ceratonietum πλην όμως οι συστάδες μακκίας βλάστησης καθώς και η Χαλέπιος πεύκη δύναται να παρουσιάσουν τη βέλτιστη ανάπτυξη.
Διαβάστε εδώ για τους τύπους οικοτόπων κωδικού ‘ΦΥΣΗ 2000’.